Andruszkowice

Sołtys: Adam Krakowiak

Wieś Andruszkowice położona w gminie Samborzec znajduje się w mikroregionie fizjograficznym Wyżyny Sandomierskiej. Odległość od Sandomierza wynosi 4 kilometry. Południowo – wschodnią część granicy wioski wyznacza rzeka Koprzywianka na długości ok. 1,5 km. Od zachodu Andruszkowice graniczą ze Złotą, od północy z Milczanami, od wschodu ze Strochcicami, a na północnym wschodzie pola wsi stykają się z gruntami Kobiernik.

Wioska zajmuje powierzchnię 182 hektarów 82 arów. Zamieszkuje w niej 315 osób (162 kobiety i 152 mężczyzn). Andruszkowice posiadają typowo rolniczy charakter. Aktualnie nastąpiło odejście od tradycyjnych upraw zbóż na rzecz warzywnictwa i sadownictwa. Sady są głównym źródłem utrzymania rodzin. Wykonanie w 1937 roku nowego koryta Koprzywianki spowodowało, że część terenów wioski znalazła się za rzeką. Jest to Płaszczyzna i Bełek.

Przez wieś przepływa rzeka Andruszkowianka, która swój bieg rozpoczyna ze źródeł we wsi Milczany. Andruszkowiankę przed 1939 rokiem nazywano „potokiem z Milczan”. Przez wieś przebiega droga krajowa nr 79 (równoległa do Wisły), droga powiatowa nr 0801 T oraz drogi gminne: Andruszkowice-Złota (wzdłuż wału na Koprzywiance), Andruszkowice-Strochcice (droga zwana „Królówką”), Andruszkowice-Kobierniki i Andruszkowice-Złota (do Górek Złockich). Pozostałe to drogi lokalne, wiejskie i polne.

 Jak często na przestrzeni wieków zmieniała się nazwa wsi Andruszkowice, trudno dziś dociec. Z najstarszych dokumentów z XII wieku (z 1191 roku) wynika, że Andruszkowice wymieniane były jako Hendrzischowicze. W 1284 roku wymieniane są jako Iendryskowicze. W kolejnych latach Andruszkowice wymieniano jako Jandrzyszkowice, Jendrziskowicze, Jęndruszkowice. W 1825 roku na mapach geodezyjnych i wojskowych pojawia się nazwa Andruszkowice.

 Do 1120 roku wieś prawdopodobnie należała do parafii św. Mikołaja, później być może do parafii św. Piotra. Od 1168 roku wieś Andruszkowice była uposażeniem proboszcza kolegiaty, ale formalnie mogła należeć do parafii św. Jana, później św. Jakuba. Od czasu sprowadzenia dominikanów do Sandomierza w 1226 roku Andruszkowice należały do parafii Nawrócenia św. Pawła Apostoła. Sytuacja taka miała miejsce do 1992 roku, za wyjątkiem lat 1655 – 1688 (wówczas to parafia św. Pawła była inkorporowana do kanonii kolegiaty sandomierskiej i tam też była przynależność parafialna Andruszkowic).

Najstarszy na terenie gminy drewniany dom rodziny Rzepczyńskich z 1850 roku. Stan na styczeń 2013. Fot. A. Cebula.

Andruszkowice zaliczają się do najstarszych wiosek w regionie. Pierwsze wzmianki o wsi odnoszą się do średniowiecza, pierwszej połowy dwunastego wieku. Już w XVI wieku w Andruszkowicach była karczma z zajazdem. Usytuowana była na tzw. „Karczemnej Górce” – posesji aktualnie należącej do autora niniejszej publikacji.

W końcu XIX wieku we wsi istniała w słupy ustawiona drewniana kuźnia zbudowana z dyli i bali. Właścicielem kuźni i kowalem był Paweł Cebula, a następnie jego syn Wawrzyniec. Kuźnia funkcjonowała do 1920 roku.

W okresie międzywojennym we wsi funkcjonowała też druga kuźnia u Stanisława Bieleckiego. Po 1947 roku kowalem we wsi był Stanisław Majewski, który prowadził kuźnię do lat siedemdziesiątych XX wieku. Przed II wojną światową we wsi było dwóch szewców: Władysław Rzepczyński i Wincenty Wójcik oraz funkcjonował jeden wiatrak (młyn wietrzny), którego właścicielem był Marian Lachtarski z Krakówki.

W wyborach do Rady Gminy Samborzec w 1926 roku wybrano mieszkańca Andruszkowic Wawrzyńca Samelę.

Latem 1934 roku wysoka fala wody powodziowej na Wiśle przerwała wał i zalała tereny położone po jego lewej stronie. Zalana została część terenu gminy Samborzec. Urząd Gminy podjął uchwałę co do budowy nowego mostu na rzece Koprzywiance w Andruszkowicach. Określono również zakres prac popowodziowych m.in. budowę wałów na Koprzywiance, remont i budowę nowych dróg od rzeki do wioski. Nowy most zaprojektował inż. Stefan Bryła. Tempo prac było ogromne, skoro budowę mostu w Andruszkowicach zakończono już jesienią 1935 roku.

Budowa mostu na rzece Koprzywiance w Andruszkowicach. Wrzesień 1935 roku. Fot. Ze zbiorów A. Cebuli.

Sołtysami wsi Andruszkowice byli: Tomasz Bielecki przed 1930 rokiem, Wojciech Cichoń (1930 – 1939), Paweł Bryła (1940 – 1942), Jan Cebula (1942 – 1945), Władysław Wódz (1945 - 1946), Wincenty Kołodziej, Wincenty Wójcik, Stefan Król, Stefan Sołtyk, Bronisław Gromada, Marian Cichoń, Jan Marzec, Mieczysław Kiliański. Aktualnie funkcje sołtysa piastuje Piotr Kędzierski.

Od 31 XII 1954 roku Andruszkowice stały się nominalnie wsią Gromadzkiej Rady Narodowej. Na podstawie ustawy z dn. 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołania gromadzkich rad narodowych zapadła uchwała nr 13/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dn. 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu sandomierskiego. Uchwała ta powołała do życia Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Andruszkowicach. Pierwszym przewodniczącym GRN w Andruszkowicach wybrany został w 1954 r. Jan Kucharczyk z Milczan. Funkcję tę pełnił do października 1959 roku. Jego następcą był Mieczysław Witkowski z Kobiernik pełniący funkcję przewodniczącego tylko do marca 1960 r. W dniu 6 marca 1960 r. wybrano nowego przewodniczącego, został nim Jan Cichoń z Milczan, kierował urzędem do kwietnia 1961 r.

Zachód słońca nad wioską. Wiosna 2014 rok. Fot. A. Cebula.

Na sesji GRN w Andruszkowicach w dniu 24 kwietnia 1961 r. wybrano nową Radę i przewodniczącego Stanisława Cichonia z Koćmierzowa. Ze względu na brak odpowiedniego lokalu w Andruszkowicach Prezydium i Rada Gromadzka w początkowych latach urzędowania mieściła się w pomieszczeniach domu gospodarza Stefana Płodowskiego ze Strochcic, a po dwóch latach w domu pana Piotra Piątka również w Strochcicach. We wrześniu 1961 r. na sesji Gromadzkiej Rady Narodowej w Andruszkowicach podjęto dyskusje na temat konieczności budowy dla niej nowego budynku, budowy nowej drogi do Kobiernik i linii wodociągowej przy ul. Krakowskiej. W sierpniu 1969 r. kupiono działkę. W maju 1970 r. podjęto próbę budowy budynku dla Gromadzkiej Rady Narodowej, której nie zrealizowano ze względu na brak środków. Ze względu na potrzeby prawidłowego funkcjonowania Urzędu wynajęto dom u gospodarza Józefa Sameli. Znajdujące się w nim pomieszczenia odpowiednio przystosowano i podłączono telefon.

Do 1962 r. w skład gromady Andruszkowice wchodziły następujące wsie: Andruszkowice, Koćmierzów, Kobierniki, Milczany, Łojowice, Strochcice i Zawisełcze. W 1964 r. dołączono do niej jeszcze dwie wioski, Złotą i Zawierzbie.

GRN w Andruszkowicach miała istotny wpływ na życie mieszkańców  wsi poprzez m.in. podjęcie uchwały (w 1956 r.) i realizacji sklepu spożywczo-przemysłowego (w 1958 r.), który wzniesiono pomiędzy drogą polną prowadzącą do Kobiernik a szosą w kierunku Sandomierza. W 1961 r. na terenie Gminy Samborzec były dwa sklepy GS-u Samopomoc Chłopska w Andruszkowicach i Strochcicach oraz dwa sklepy PSP w Koćmierzowie i Łojowicach.

Na początku lat pięćdziesiątych na terenie Gromady powstały Kółka Rolnicze. W tym samym czasie w Andruszkowicach zawiązano Koło Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.

Na sesji Gromadzkiej Rady w 1962 r. uchwalono i wydano zezwolenie Marianowi Rewerze na dokonywanie omłotów zboża za pomocą własnej maszyny w gospodarstwach wszystkich mieszkańców gromady.

W 1958 r. w Andruszkowicach zawiązało się koło Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Do koła należeli byli żołnierze i partyzanci okresu II wojny światowej z Andruszkowic i okolicznych wsi. W latach 1965-1967 na terenie Gromadzkiej Rady w Andruszkowicach prowadzono warty nocne. Gromadzka Rada Narodowa w Andruszkowicach funkcjonowała do końca 1972 r. 1 stycznia 1973 roku zlikwidowano gromadzkie rady. Wieś Andruszkowice należy administracyjnie do Gminy Samborzec.

Najstarszą szkołą w gminie Samborzec powstałą w 1891 r. była szkoła w Samborcu, gdzie lekcje odbywały się wyłącznie w języku rosyjskim. Wcześniej, przed rokiem 1891 istniała szkoła parafialna w Skotnikach. Pierwszą jednoklasową polskojęzyczną szkołą na terenie gminy Samborzec, była szkoła w Andruszkowicach. Nowo zaprowadzone przez okupanta austriackiego przepisy, obowiązujące w Austro-Węgrach od 1866 r. pozwoliły na powstanie tej szkoły. Po 123 latach niewoli, nadszedł czas, aby w szkole uczyć się w języku polskim. Próbowano nadrobić opóźnienia spowodowane zaborami, jednak przede wszystkim starano się zwalczyć analfabetyzm.

Na potrzeby nowo powstałej szkoły wydzierżawiono jedną z izb w drewnianym domu państwa Józefy i Wawrzyńca Samelów. Do szkoły uczęszczali uczniowie z Andruszkowic, Strochcic, części Milczan i części Złotej. Szkoła funkcjonowała dwa lata po czym w 1919 r. jednoklasową szkołę publiczną w Andruszkowicach połączono  z utworzoną jednoklasową szkołą publiczną w Złotej.

Po reformie szkolnej Jędrzejowicza (w 1932 r.), szkołę przekształcono na publiczną Szkołę Powszechną drugiego stopnia o sześciu oddziałach. Pracowało tam trzech nauczycieli.

Nowy budynek szkolny na pograniczu wsi Andruszkowice i Złota powstał w 1937 r. Szkoła była drewniana ustawiona na murowanym fundamencie. W czasie II wojny światowej (1940-1941) budynek szkoły został przebudowany. Trzymano w nim konie i zrobiono magazyny zbożowe na potrzeby armii niemieckiej. W 1944 r. szkoła została w dużym stopniu zniszczona, jej część spłonęła i nie nadawała się do dalszego użytku. W połowie sierpnia 1944 r. odbywały się walki podczas zajmowania tzw. „Przyczółka Sandomierskiego”. W budynku szkoły do czasu ofensywy styczniowej zakwaterowani byli żołnierze radzieccy.

W latach 1946-1947 zniszczony budynek szkoły wyremontowano. Podczas remontu zajęcia dydaktyczne odbywały się w różnych wynajmowanych lokalach. Naukę w szkole wznowiono dopiero w 1947 r. Do 1968 r. szkoła była siedmioklasowa, a później ośmioklasowa. Od ostatniej reformy jest sześcioklasowa i dodatkowo mieści się przy niej przedszkole. Kierownikami szkoły na przestrzeni lat byli: pani Genowefa Janczur, pan Jan Kalina, pan Marian Podraza, pan dyrektor Mieczysław Nowak, pani dyrektor Alicja Bracławska-Rewera, pani dyrektor Ewa Drzazga i obecnie pani dyrektor Mariola Klimek.

Drewniany budynek szkolny służył uczniom do 2002 r. W latach 1996-2002 obok drewnianej szkoły wybudowano murowany piętrowy budynek nowej Publicznej Szkoły Podstawowej w Złotej.

 Na terenie wsi Andruszkowice znajdują się dwie figury przydrożne: błogosławionego Wincentego Kadłubka i Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia.

Figura bł. Wincentego Kadłubka z 1793 roku. Najstarsza figura z wizerunkiem bł. Wincentego w Polsce. Stan na maj 2014 roku. Fot. A. Cebula

Figurę Matki Boskiej Niepokalanej ufundowali włościanie wsi Andruszkowice na pamiątkę jubileuszu w 1902 roku. Figura błogosławionego Wincentego Kadłubka została wzniesiona 18 lipca 1793 roku. Jest to jeden z najstarszych wizerunków bł. Wincentego Kadłubka na terenie naszej diecezji. W 2010 roku mieszkańcy wioski ze zbiórek pieniężnych figurę wyremontowali. 3 października, w niedzielę, o godz. 16.00 przed figurą odbyła się msza polowa. Mszy przewodniczył i homilię wygłosił biskup Edward Frankowski.

Opracowanie tekstu: Andrzej Cebula