Zawierzbie

Sołtys: Dudek Krystyna


Zawierzbie od północy graniczy z wsiami Złota i Samborzec, od wschodu i południa z Koćmierzowem a od zachodu z Ostrołęką. Wioska Zawierzbie położona jest 6 kilometrów od Sandomierza, 2 km od Złotej i 2 km od Ostrołęki. Powierzchnia wioski zajmuje 272,47 ha. Aktualnie wieś liczy 234 mieszkańców, w tym 121 kobiet i 113 mężczyzn.

Jest to wieś typowo rolnicza. Głównym zajęciem miejscowej ludności jest uprawa warzyw i owoców. Ziemia w tej miejscowości jest dość dobra, występują tu głównie mady naniesione niegdyś przez napływową wodę rzeki Wisły.  Do parafii Św. Trójcy w Samborcu wieś Zawierzbie należy od samego początku jej powstania i utworzenia tj. przed 1280 rokiem.  Nazwy części wsi Zawierzbie to: Doły Michałowskie, Gaj, Rożki.

Kasztelan krakowski Żegota ok. 1292 roku wzniósł w Sandomierzu kościół i szpital Św. Ducha, przy którym osadził bractwo zakonne, kleryków Św. Ducha zwanych duchakami, którzy mieli obowiązek opiekować się chorymi, ubogimi, sierotami, wspierać w potrzebie podróżnych, dawać przytułek i pożywienie podrzutkom i sierotom. Na uposażenie szpitala i kościoła kasztelan przeznaczył wieś Żyć (Polanów), Głazów i las Zawierzbie leżący pod wsią Złota. Wówczas było to osiedle leśne nad Wisłą leżące, bardzo słabo zaludnione. Pierwsze wzmianki o miejscowości Zawierzbie znajdujemy w akcie nadania z 1292 roku.

Jak sama nazwa wskazuje, wieś położona była za gęsto rosnącymi wierzbami, które na tym równinnym terenie masowo występowały. Częste wylewy Wisły były bezpośrednim powodem słabego osiedlania się ludności na tym terenie. Mieszkańcy wioski trudnili się głównie rybołówstwem i wikliniarstwem.
Od XVIII wieku do 9/21 grudnia 1835 roku wieś należała do biskupów krakowskich. W 1827 roku Kolonię Doły przyległą do Zawierzbia zamieszkiwało 10 osób w 3 domach. W 1880 roku wieś Zawierzbie liczyła 72 mieszkańców, którzy mieszkali w 14 domach. Powierzchnia wioski (bez Dołów Michałowskich, w których zamieszkiwało 17 osób i był jeden dom) wynosiła 124 morgi miary nowopolskiej.
Podczas spisu powszechnego w 1928 roku wieś Zawierzbie liczyła 154 mieszkańców i 21 domów. W przeciągu 48 lat liczba mieszkańców zwiększyła się dwukrotnie.

Doły Michałowskie. Rok 1936. Na ławie przed dworkiem siedzi Jan Dunin Wąsowicz, ostatni dziedzic majątku Doły Michałowskie. Fot. Ze zbiorów rodziny Wąsowiczów

W latach 1835 – 1861 Kolonia Doły należała do majoratu zarządzanego przez hrabinę Helenę Kroncholm, a po 1861 roku Kolonia Doły (Michałów, Michałowskie) znajdowała się w majoracie Złota i Piekary (gmina Obrazów). Majoratem tym zarządzał hrabia Michał Kroncholm. Nazwa Doły Michałowskie (Michałów) wywodzi się od imienia Michał - właściciela majoratu Złota z nomenklaturą Zawierzbie. Majorat Złota wraz z wioską Zawierzbie i Dołami Michałowskimi zajmował powierzchnię 929 mórg 292 prętów powierzchni. Został przejęty przez hrabiego Michała Kroncholma po generale majorze Maurycym Kotzebue, który był dowódcą carskiej Pierwszej Brygady Dywizji Piechoty. Pomiaru powierzchni dóbr Złota wraz z Zawierzbiem dokonał w lipcu 1838 roku geodeta Kulczycki.

Wierzby przy drodze do wioski. 2014 rok. Fot. A. Cebula

Przez Zawierzbie do 1938 roku przepływała rzeka Gorzyczanka (Samborka, Wiechciówka, Baranek) i pod Koćmierzowem wpływała do Wisełki z lewego jej brzegu. Po 1938 roku Gorzyczankę skierowano do nowego koryta rzeki Koprzywianki na wysokości Samborca.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Kolonia Doły Michałowskie wyłączona zostaje z dóbr majoratu Złota w powiecie sandomierskim (województwo kieleckie) a ziemia przechodzi na rzecz Skarbu Państwa i włączona zostaje do wioski Zawierzbie.
W 1926 roku dokonano parcelacji blisko 200-hektarowego folwarku. W styczniu 1927 roku dwudziestu gospodarzy z Zawierzbia i okolicznych wiosek zakupiła od Skarbu Państwa za pośrednictwem Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Kielcach po około 5 hektarów ziemi leżącej na Dołach Michałowskich.
Wszyscy gospodarze na zakup ziemi zaciągnęli pożyczki w Banku Rolnym. Największe gospodarstwo o powierzchni 46 hektarów nabył Jan Dunin Wąsowicz oraz Ludwik Kurzański (5,5 ha), który założył pierwsze w okolicy gospodarstwo ogrodnicze.

W 1920 roku w Zawierzbiu została założona powszechna czteroklasowa szkoła podstawowa. Do 1939 roku szkoła mieściła się w prywatnych pomieszczeniach gospodarzy z Zawierzbia i Koćmierzowa. Pierwszym nauczycielem była pani Rejterówna. W 1938 roku rozpoczęto budowę nowego budynku szkolnego. Druga wojna światowa uniemożliwiła i przerwała prowadzenie inwestycji. Do 1942 roku wykończono tylko jedną izbę lekcyjną. Cały budynek oddano do użytku dopiero jesienią 1945 roku. Był to duży drewniany budynek na podmurowanych fundamentach. Służył on uczniom z Zawierzbia i okolicznych wiosek: Koćmierzowa, Ostrołęki i Zawisełcza do 1989 roku. Zasługę wybudowania nowej szkoły należy przypisać jej kierownikowi Tadeuszowi Romankiewiczowi.

Budynek Publicznej Szkoły Podstawowej im. Armii Krajowej. Stan na sierpień 2014 r. Fot. A. Cebula

W latach 1970-1973 w Zawierzbiu wybudowano i oddano do użytku nowy budynek Domu Nauczyciela.
W latach 1980-1989 trwały prace budowlane przy wznoszeniu nowego budynku szkolnego. Rok szkolny 1989/90 rozpoczęto już w nowym wykończonym piętrowym budynku. W 1999 roku placówce szkolnej nadano szkole imię Armii Krajowej.
Od 1 października 2012 roku organem prowadzącym szkołę jest Stowarzyszenie Przyjaciół Szkoły „Dobro Dzieci” w Zawierzbiu.

W okresie międzywojennym na posesji Jana Lipca stał młyn wietrzny (wiatrak), który służył mieszkańcom Zawierzbia i okolicznych wiosek. U Franciszka Cieciury funkcjonowała kuźnia, w której podkuwano koniom podkowy do kopyt i klepano lemiesze do pługów, a u Józefa Sapielaka była duża pasieka pszczela licząca około 40 uli.

Sołtysem wsi w 1836 roku był Walenty Świerkula. Przed II wojną światową i w pierwszych latach okupacji sołtysem wsi był
pan Malec. Od wiosny 1942 roku funkcję sołtysa pełnił Józef Pirek. Obecnie sołtysem wioski jest Krystyna Dudek.

W czasie okupacji niemieckiej w budynku dworu u Jana Dunina Wąsowicza ulokowany był sztab oddziału partyzanckiego. Budynek dworu wykonany był z drewna modrzewiowego a dach kryty trzciną. Przebywali w nim między innymi Tadeusz Wilczyński „Kaktus”, ppłk Antoni Żółkiewski „Lin”, Zbigniew Kabata „Bobo”, „Topola”, Jan Krzesimowski i inni. Na łąkach przy drodze do Bełku znajdowało się lotnisko wojskowe. Przed 1939 rokiem jedyne w Zawierzbiu radio na baterie znajdowało się u Jana Wąsowicza.

Od 1934 roku do wybuchu II wojny światowej wójtem gminy Samborzec był mieszkaniec Zawierzbia Jan Dunin Wąsowicz.
Przez okres 10 lat od 1962 roku wieś Zawierzbie należała do Gromady Andruszkowice. Z chwilą utworzenia nowych Gminnych Rad Narodowych od 1 stycznia 1973 roku należy do gminy Samborzec. W 1962 roku wioska liczyła 243 mieszkańców. W latach 1979-1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.

Ubogaceniem krajobrazu wioski są przydrożne formy małej architektury sakralnej: kapliczka, krzyże i figury przydrożne ufundowane i wykonane w minionych latach przez mieszkańców wioski.

Kapliczka kamienna z 1873 roku fundacji Wojciecha Śliwińskiego. Stan na czerwiec 2014 rok. Przestawiona na obecne miejsce w 2012 roku. Fot A. Cebula

Opracowanie tekstu: Andrzej Cebula