Wielogóra

Sołtys: Stefaniak Witold


Wielogóra od wschodu graniczy z Polanowem, od zachodu z Bilczą, od południa ze Śmiechowicami i od północy z Dębianami.

Przez wieś przepływa rzeka Owieczka, która swój bieg rozpoczyna ze źródeł w Usarzowie i wpływa do Gorzyczanki. Do Owieczki na pograniczu wsi Wielogóra i Śmiechowice dopływa mała rzeczka (raczej potok) bez nazwy. Zabudowa wiejska ułożona jest w dużym zagłębieniu terenu pomiędzy pagórkami otaczającymi dookoła wioskę.

Przez wieś prowadzą dwie drogi powiatowe: Wielogóra – Koprzywnica i Wielogóra – Dębiany, Żuków oraz trzy drogi gminne: Wielogóra - Piekary, Wielogóra – Bilcza i Wielogóra – Polanów. Dzieci w wieku szkolnym uczęszczają do szkoły podstawowej w Śmiechowicach.

Widok z „Bykowca” na Wielogórę i Śmiechowice.Fot. A. Cebula

W XV wieku Wielogóra była własnością rodu Oleśnickich herbu Dębno. W wieku XVI wioska należała do rodziny Węchodłowskich. A W 1789 roku z kolei do rodziny Narcikowskich. W wiosce w tym czasie była karczma żydowska.

Ciekawa jest historia wioski w XIX wieku. Otóż za 70 000 złotych polskich dobra Wielogóry stosownie do kontraktu kupna-sprzedaży w dniu 20 sierpnia 1824 roku od Ludwika Wierzbickiego nabył Jan Chryzostom Schweryn. Od Jana Chryzostoma Schweryna w dniu 2 października 1835 roku za 48 000 złotych polskich majątek Wielogóry nabył Wojciech Wiśniewski.

Z kolei w dniu 7 maja 1862 roku za 12 000 srebrnych rubli, dobra Wielogóry od W. Wiśniewskiego nabył aktem kupna sprzedaży Teofil Pawlicki. W 1866 roku od Teofila Pawlickiego za 12 000 srebrnych rubli z inwentarzem żywym i martwym ponownie odkupił Wojciech Wiśniewski. Po śmierci Wojciecha Wiśniewskiego, który nie zostawił testamentu i zmarł bezpotomnie, majątek odziedziczyły dzieci i wnuki po jego siostrach a mianowicie: Justyna z Wiśniewskich Ziołowa i jedyny jej syn Erzam Zioło vel Zieliński, Rozalia z Wiśniewskich Pawlicka oraz jej syn Szymon Pawlicki oraz dzieci po siostrze tegoż: Katarzyna Pawlicka Czapieżyńska oraz syn po drugiej siostrze – Ewie z Pawlickich Szymańskiej oraz Aleksander i Szymon Czapieżyńscy. W czerwcu 1874 roku majątek Wielogóry przejął Szymon Pawlicki – syn Rozalii Pawlickiej – za 12 000 srebrnych rubli. Następnie w dniu 23 stycznia 1878 roku od Szymona Pawlickiego za 8 000 srebrnych rubli majątek Wielogóry zakupiła Felicja Zaremba z domu Pawlicka. Ona z kolei w dniu 19 lipca 1896 roku za 15 000 srebrnych rubli sprzedaje dobra Wielogóry Janowi Szelągowskiemu. Ten ze względów finansowych w dniu 9 stycznia 1912 roku rozsprzedaje ziemię pomiędzy 35 gospodarzy z wioski i okolicy, w tym 8 Żydom ze Skotnik, Koprzywnicy i Klimontowa. W tym okresie na terenie wioski znajdowało się jezioro (bez nazwy). Łącznie folwark w Wielogórze zajmował 99 mórg 1037 prętów powierzchni.

Pozostałe ślady II wojny światowej. Okopy żołnierzy armii niemieckiej na Bykowcu. Stan na sierpień 2014 roku. Fot. A. Cebula

Przed II wojną światową u gospodarza Stefana Tosia funkcjonował wiatrak (młyn wietrzny) który pracował do 1957 roku, następnie został rozebrany. W okresie międzywojennym i w latach okupacji hitlerowskiej w Wielogórze funkcjonowała Publiczna Szkoła Powszechna. Długoletnimi nauczycielami w tej szkole byli: kierowniczka Maria Leżuch i nauczyciel Władysław Bryła, który w latach okupacji był więźniem obozu w Oświęcimiu i innych obozów koncentracyjnych.

Szkoła w Wielogórze funkcjonowała do 1959 roku, następnie została zlikwidowana i przeniesiona do Śmiechowic.

Budynek byłej Szkoły Podstawowej w Wielogórze. Fot. Ze zbiorów rodziny M. i D. Judów

W 1956 roku do budynku porodówki mieszczącej się w budynku dawnej szkoły podłączono linię telefoniczną. Akuszerką w izbie porodowej w Wielogórze była pani Ura. W 1961 roku do mieszkań domowych podłączono prąd elektryczny.

Przed II wojną światową w Wielogórze zamieszkiwały dwie rodziny żydowskie. Żyd Chaim na terenie „Starej Wsi” prowadził sklep ogólnospożywczy a drugi Żyd (nazwisko nieznane) zajmował się handlem mięsem.

W czasie II wojny światowej miejscowa ludność została wysiedlona do innych miejscowości na terenie gminy.

Na wzniesieniu zwanym Bykowiec żołnierze niemieccy wykopali na odcinku kilkuset metrów umocnienia obronne i okopy. Ślady ich pracy są widoczne do naszych czasów. Z Bykowca rozciąga się przepiękny widok na dolinę Gorzyczanki, Koprzywianki i Wisły.

W wojnie ranny został mieszkaniec wsi Ludwik Duma. Jeszcze przed wojną zawiązało się Koło Gospodyń Wiejskich, które organizowało w wiosce życie towarzyskie. Koło Gospodyń Wiejskich w 1957 roku zorganizowało pierwsze wiejskie dożynki. Koło aktywnie działa nadal.

Jedną z członkiń Koła jest Marianna Juda. Jako jedyna w gminie zna przepis na wypiek smacznych praznoli, które wypieka się na gorącej blasze kuchni węglowej. Należy wspomnieć, że Marianna Juda wspólnie z mężem – Dionizym Judą prowadzą dom, w którym mieści się bardzo bogato wyposażona izba regionalna.

Dom drewniany Marianny i Dionizego Judów w pomieszczeniach którego znajduje się izba regionalna. Fot. A. Cebula

Aktualnie w wiosce znajduje się świetlica wiejska, w ostatnim okresie pięknie wyremontowana. Fundusze na remont budynku pozyskano z programu operacyjnego Funduszy Inicjatyw Obywatelskich. Budynek, w którym mieści się świetlica, w latach 60-tych w połowie zajęty był przez sklep spożywczy GS „Samopomoc Chłopska” w Tarnobrzegu – Zakład Handlu w Sandomierzu a w drugiej części mieścił się skup warzyw i owoców oraz zlewnia mleka. Wielu rolników należało do Kółka Rolniczego. W świetlicy znajdował się punkt biblioteczny oraz klub „Ruch”.

Budynek świetlicy wiejskiej, wyremontowany w 2010 roku. Wcześniej mieściła się tu klubokawiarnia, zlewnia mleka i sklep. Stan na czerwiec 2014 roku. Fot. A. Cebula

W 2010 roku w Wielogórze zawiązała się Grupa Producencka „Złoty Sad” aktualnie z siedzibą w Samborcu. Grupa zrzesza 52 producentów owoców z terenu powiatu sandomierskiego. Owoce zbierane są z ok. 400 hektarów sadów. Prezesem Grupy Producenckiej „Złoty Sad” jest Witold Stefaniak – mieszkaniec Wielogóry. Mieszkańcy wioski w indywidualnych gospodarstwach rolnych zajmują się głównie uprawą warzyw i sadownictwem.

W czasie II wojny światowej sołtysem wsi był Stefan Juda. Kolejnymi sołtysami Wielogóry byli: Wawrzyniec Guźla, Maksymilian Kot. Tadeusz Stępień, Stefan Toś, Edward Sendrowicz, Kosowski, Stanisław Osowski (dwukrotnie), Czesław Kozłowski i Stefan Piotrowski. Aktualnie funkcję sołtysa piastuje Witold Stefaniak, który jest również radnym i wiceprzewodniczącym rady powiatu sandomierskiego.

Miejscowa ludność należy do parafii Trójcy Przenajświętszej w Samborcu. Na terenie wioski znajdują się: figura Matki Boskiej Niepokalanej z 1866 roku ufundowana przez właścicieli dóbr Wielogóra Felicję i Zygmunta Zarembów, krzyż kamienny („choleryczny”) z 1924 roku fundacji Marii i Karola Drzazgów, kamienny krzyż w kapliczce z 1926 roku fundacji Jana i Józefa Makowskich oraz figura Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny z 1961 roku fundacji Marii i Jana Raków.

Figura Matki Boskiej Niepokalanej. Fot. A.Cebula

Opracowanie tekstu: Andrzej Cebula