Skotniki

Sołtys: Piskor Andrzej

Wieś Skotniki graniczy od wschodu z Bogorią Skotnicką, od północnego wschodu – z Zajeziorzem, od północy – z Szewcami, od zachodu – z Sośniczanami i od południa – z wsią Kamieniec (gmina Koprzywnica). Wieś zajmuje powierzchnię 632,36 ha, którą aktualnie zamieszkuje 477 osób, w tym 253 kobiety i 224 mężczyzn. Przez wieś przebiega droga powiatowa z Sandomierza do Szewc oraz sieć dróg gminnych.

 Skotniki to jedna z najstarszych wiosek w gminie Samborzec i powiecie sandomierskim. W dokumentach z 1166 roku wymieniana jest jako wieś leżąca nad Wisłą w powiecie sandomierskim. Natomiast w 1167 Maria żona Bolesława V Kędzierzawego – pierwsza poświadczona źródłowo właścicielka Skotnik drogą zamiany przekazała wieś Skotniki kapitule krakowskiej. Dziesięcina z tej wsi przeznaczona była na utrzymanie stołu biskupiego i została przekazana przez biskupa krakowskiego Fulkona dla nowo powstałego konwentu cysterskiego w pobliskiej Koprzywnicy. Choć nie znamy dokładnej daty tego zdarzenia, można przypuszczać, że było to między rokiem 1185 a rokiem 1207 – śmiercią biskupa Fulkona. Skotniki do 1818 roku do chwili utworzenia diecezji sandomierskiej należały do diecezji krakowskiej.

Z rodem Bogoriów Skotniki Sandomierskie związane są już od XIII wieku. Tu urodził się około 1276 roku Jarosław Bogoria, późniejszy arcybiskup gnieźnieński, fundator kościoła w Skotnikach. W 1342 roku Jarosław Bogoria otrzymał z rąk papieża Klemensa IV sakrę biskupią i potwierdzenie wyboru kapituły gnieźnieńskiej. Został arcybiskupem. Niestety, nie zachował się dokument erekcyjny kościoła w Skotnikach. Prawdopodobny jest rok 1347. Wybudowany wówczas kościół różnił się wyglądem od obecnego. Zapewne drogą kupna-sprzedaży grunta wsi Skotniki dostały się w ręce Bogoryów.

Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela z pierwszej połowy XIV wieku. Widok od południa. Fot. A. Cebula

W 1323 roku biskup krakowski Nankier zamienia z Pawłem z Bogoryi wieś Skotniki na Ostrołękę. W drugiej połowie XIV wieku właścicielem wsi Skotniki był Parkosz. W 1376 roku dziedziczką Skotnik, była wdowa po Parkoszu wraz z synem Paszkonem. Prowadziła spór z klasztorem koprzywnickim o wystawienie młyna nad rzeką Koprzywianką. Cystersi udowodnili bowiem swe prawo do obu brzegów rzeki na pewnej przestrzeni, lecz pozwolili na osadzenie młyna w miejscu zwanym Toczmań, prawdopodobnie dzisiejszy Kamieniec leżący w gminie Koprzywnica.

Jak mówi tradycja, w Skotnikach przebywać miał król Kazimierz Wielki. Kościół i parafię pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela erygował w 1372 roku arcybiskup gnieźnieński Bogorya Skotnicki. Wieś należała do Skotnickich herbu Bogorya. Pod koniec XV wieku został założony przy parafii szpital – przytułek dla ubogich.

Skotniki z racji swojego położenia na terenie zalewowym Wisły były zagrożone wylewami. Najwyższy stan wody docierał do kościoła. Skotniki należały do dekanatu koprzywnickiego. W parafii Skotniki było 1 042 dusze. W końcu XVII wieku w części wioski Skotniki dziedzicem był Jacek z Piaseczna Piasecki, chorąży nowopolski, kościoła kolator. Do plebana należało jezioro zwane Kościółek. Po wybudowaniu dzwonnicy zwieszono w niej dwa dzwony: jeden z 1654 roku i drugi  z 1675 roku. Około roku 1766 zbudowana została plebania. W 1818 roku po utworzeniu diecezji sandomierskiej parafia Skotniki weszła w skład tej diecezji.

Przed 1819 rokiem założono cmentarz usytuowany na skraju wsi przy obecnej drodze do Szewc. Pod przyszły cmentarz wybrano najwyżej położony teren w całej wiosce. Należy wspomnieć, że we wsi na tak wysokim wyszukanym terenie wybudowany został tylko kościół i dworek Skotnickich. W końcu XIX wieku funkcjonował jeszcze przy kościele przytułek, ale stan budynku był bardzo zły, więc wyznaczono plac, na którym miał być zbudowany nowy przytułek.

W 1829 roku dwór Skotnickich dawał na rzecz parafii w Skotnikach dziesięcinę. W 1827 roku we wsi było 65 domówi 315 mieszkańców. Natomiast w 1914 roku w Skotnikach było 69 domów i 456 mieszkańców.

Staropolski dwór alkierzowy rodu Skotnickich z połowu XVIII wieku. Stan na sierpień 2014 r. Fot. A. Cebula

W 1886 roku folwark Skotniki z nomenklaturą Adolfin był rozległy i zajmował powierzchnię 465 mórg. Na folwarku był wiatrak. Poszczególne obszary folwarku w Skotnikach nosiły nazwy: Zaświetą, Kucharówka, Paździurówka, Przedmłynie, Kępiasta. W pobliżu folwarku znajdowało się jezioro zwane Karaśnie.

W 1829 roku kolatorkami kościoła w Skotnikach były: Anna ze Skotnik, pani Sołtykowa i pani Kochanowska, która ofiarowała srebrny krzyż ozdobiony kamieniami na relikwie Krzyża Św. Dała też kielich oraz ofiarowała plac z domem blisko kościoła z morgą ogrodu dla nauczyciela szkoły po wieczne czasy.

O szkole w Skotnikach są wzmianki w metrykach przed 1667 rokiem. Z czasem szkoła upadła. Dopiero w 1818 roku Komisja Wojewódzka projektowała szkołę wskrzesić. Około 1900 roku do południowej elewacji kościoła dobudowano kruchtę zwieńczoną ażurową attyką.

W dniu 3 stycznia 1919 roku po ponad 120-letniej niewoli narodowej radni gminy Samborzec na pierwszej sesji Rady Gminy złożyli przysięgę przed biało-czerwoną flagą oraz białym orłem w koronie. W wolnej już Polsce we wrześniu 1919 roku w Skotnikach zainaugurowano nowy rok szkolny 1919/1920.

W 1928 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły. Maksymilian Skotnicki przekazał plac pod budowę. W przeciągu kilku miesięcy wybudowano nowy budynek trzyklasowej Powszechnej Szkoły Publicznej w Skotnikach. Po reformie szkolnictwa w 1999 roku Szkoła Publiczna w Skotnikach jest szkołą sześcioklasową. Aktualnie dyrektorem Szkoły Publicznej w Skotnikach jest Bronisława Piasta.

Publiczna Szkoła Podstawowa w Skotnikach. Fot. A. Cebula

 Kolonia Skotniki została wydzielona z dóbr Skotniki powiatu sandomierskiego o powierzchni 20 ha 5443 metrów kwadratowych w dniu 10 VIII 1927 roku i przeszła na własność Gustawa, Michała, Stanisława i Marii – zamężnej Weihenhagen – oraz Maksymiliana – pięcioro rodzeństwa: każdemu po 1/5 części niepodzielnie po zmarłym ich ojcu Maksymilianie Ksawerym dwóch imion Skotnickim jako prawo jego spadkodawcy i prawo własności takowych. W dniu 11 listopada 1927 roku rodzeństwo Skotniccy sprzedali ziemię 19 gospodarzom z okolicy. Były to grunta, głównie łąki i tereny podmokle położone we wsi Skotniki i Szewce przed rzeką Koprzywianką wzdłuż drogi na zachód w kierunku na Sośniczany. Kolonia Skotniki „A” o powierzchni 28 ha 2 936 metrów kwadratowych należała do Maksymiliana Skotnickiego. Została ona w dniu 13 maja 1930 roku odstąpiona właścicielowi przez rodzeństwo. W dniu 27 marca 1933 roku Maksymilian Skotnicki sprzedał łącznie 20 ha 5 600 metrów kwadratowych powierzchni gruntów. Pozostałą część ziemi sprzedał w 1934 roku 11 gospodarzom z wioski.

Przed II wojną światową we wsi była kuźnia. W zasadzie kuźnia była na folwarku, ale usługi kowalskie były wykonywane również dla ludzi ze wsi. Kuźnia funkcjonowała jeszcze krótko po zakończeniu wojny.

Szewcem był Marcin Chara. W czasie II wojny światowej mieszkaniec wsi Marcin Czech trafił do niewoli niemieckiej. Inny mieszkaniec - Stanisław Kozioł brał udział w wojnie obronnej w 1939 roku.

Przed wojną w domu prywatnym funkcjonował sklep ogólnoprzemysłowy. Funkcjonowała także placówka pocztowa ulokowana w budynku drewnianym czworaków stojącym tuż obok dzisiejszej remizy strażackiej. Budynki czworaków były trzy. Mieszkali w nich robotnicy pracujący we dworze i fornale. Aktualnie budynki już nie istnieją. Zostały po wojnie rozebrane. W jednym z budynków czworaków przed wojną ulokowany był punkt felczerski. Wiejskim lekarzem był Jan Sokół.

Pomnik na cmentarzu parafialnym poświęcony bohaterom września 1939 roku – poległym żołnierzom Armii Kraków w bitwie pod Osiekiem. Fot. A. Cebula

We wsi były trzy wiatraki (młyny wietrzne). Wszystkie należały do Żydów. Jeden stał na „starej wsi” przy starej drodze, drugi poza wsią w pobliżu cmentarza, a trzeci przy drodze do Bogorii Skotnickiej. Podczas działań wojennych wiatraki zostały nadpalone i mocno uszkodzone. Po wojnie – rozebrane.

W czasie II wojny światowej sołtysem wsi był Tadeusz Kwiatkowski. Sołtysem w okresie okupacji i po wyzwoleniu był Władysław Rożek. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych sołtysem wsi był Tadeusz Kwiatkowski. Kolejnym sołtysem wielu kadencji był Marian Kępa. Aktualnie funkcję sołtysa wsi piastuje Andrzej Piskor.

W 1945 roku powiększony został cmentarz grzebalny o grunt ofiarowany przez Marię Salomeę Bednarz z Zajeziorza.

W czasie II wojny światowej w walce z okupantem hitlerowskim polegli mieszkańcy wioski: gen. Stanisław Skotnicki „Grzmot” (lat 46), por. Maksymilian Skotnicki (lat 42), Michał Skotnicki (lat 33), Stanisław Grylak (lat 23), Jan Golba (lat 39).

W 1948 roku mieszkańcy tej miejscowości w całej pełni korzystają z urządzeń elektrycznych. W tychże latach powstaje Kółko Rolnicze, które skupia w swoim działaniu rolników z wioski.

W 1960 roku wysoka fala wody na Wiśle przerwała niski wał ziemny, zatapiając wieś. Mieszkańcy ponieśli duże straty materialne w gospodarstwach domowych, w uprawach i żywym inwentarzu.

 Po parcelacji majątku Maksymiliana Skotnickiego dawny dworek w Skotnikach od 1945 do 1952 roku zajmowała Szkoła Rolnicza. Po jej zlikwidowaniu do 1958 roku był tu dom starców. Potem dworek zajął Ośrodek Zdrowia. Mieściła się tam również Biblioteka Gromadzka i przedszkole. W 1967 roku budynek dworu ulega częściowemu zniszczeniu przez pożar. Budynek przejęty przez PTTK w Sandomierzu miał być odrestaurowany na stylową gospodę ludową jako zabytek. Dopiero w 1977 roku wykonano remont dworku Skotnickich po pożarze. Warto wspomnieć, że ostatnim właścicielem majątku w Skotnikach – a więc także i dworku – przed reformą rolną w 1944 roku był Maksymilian Skotnicki, który zmarł w oficerskim obozie jenieckim w Murnau 5 maja 1945 roku.

Znaczna liczba wsi gminy Samborzec znajdowała się jako własność dziedziczna w rękach szlachty. Wsie drogą spadku lub sprzedaży często przechodziły z jednej własności na inną i niejednokrotnie były w posiadaniu więcej niż jednego właściciela. Wieś Skotniki jest wyjątkiem, bowiem przez blisko 800 lat była w rękach jednego rodu – Bogoriów Skotnickich.

Po zakończeniu II wojny światowej zaistniała sytuacja polityczna w kraju zmusiła Skotnickich do opuszczenia rodowej siedziby. Dopiero po przemianach dokonanych w Polsce po 1989 roku możliwe było poczynić starania o odzyskanie własności. W 1997 roku syn ostatniego właściciela Skotnik – Maksymilian – odzyskał dawny budynek dworu i część gruntów przy budynku.

W 1982 roku nastąpiła konserwacja i remont kościoła. Przeprowadzono je po pożarze, który wybuchł w styczniu tegoż roku.

Od 1958 roku na terenie wsi istnieje Wiejski Ośrodek Zdrowia. Zajmuje pomieszczenia w budynku nowo wybudowanej remizy strażackiej. Od 1958 roku przy Ośrodku Zdrowia w Skotnikach funkcjonuje gabinet dentystyczny. Opiekę przeciwpożarową nad mieniem publicznym i indywidualnymi gospodarstwami rolnymi sprawuje zmotoryzowana Ochotnicza Straż Pożarna. Aktualnie prezesem OSP w Skotnikach jest Feliks Piotrowski. Wcześniej sprzęt przeciwpożarowy przechowywano w budynku byłego podworskiego spichlerza. W latach siedemdziesiątych w wiosce funkcjonował kiosk „Ruchu”.

Budynek remizy strażackiej Ochotniczej Straży Pożarnej i świetlicy wiejskiej. Stan na sierpień 2014 roku. Fot. A. Cebula

W latach 1954 -1960 wioska była siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Skotnikach. W skład gromady weszły wioski: Skotniki, Bogoria Skotnicka i Ostrołęka. Pierwszym przewodniczącym Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Skotnikach był Władysław Rożek, a sekretarzem – Mieczysław Sobczyk. W 1958 roku kolejnym przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w Skotnikach został wybrany Józef Kisiel. W 1961 roku Gromadzka Rada Narodowa w Skotnikach uległa likwidacji, a jej cały obszar działania przejęła Gromadzka Rada Narodowa w Samborcu.

W byłej organistówce znalazło swoje lokum powstałe w 2013 roku w Skotnikach Stowarzyszenie „Nasze Skotniki”.

 Na terenie Skotnik wyróżniamy następujące części wsi: Adolfów, Grądy, Klębin, Na Starej Drodze, Otoka, Pod Bogorią, Pod Klębinem, Za Cmentarzem, Zamoście.

Do zabytków na terenie wsi Skotniki należą: Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z połowy XIV wieku, Cmentarz parafialny, Zespół dworsko – pałacowy, w skład którego wchodzą: dwór obronny z początku XVIII wieku z alkierzami z XIV wieku, park i fosa.

Na terenie wioski znajduje się sześć krzyży i osiem figur przydrożnych. Miejscowa ludność należy do parafii kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Skotnikach. Przez wieś prowadzi zielony szlak rowerowy z Sandomierza do Ujazdu.

Figura św. Jana Chrzciciela na cmentarzu przykościelnym. Odnowiona w 2013 roku. Fot. A. Cebula

Opracowanie tekstu: Andrzej Cebula